Neurologie

Ataxie is een veel voorkomende neurologische aandoening bij paarden, die voor het gebruik als sportpaard een grote rol kan spelen. Ataxie is een symptoombeschrijving van een aantal ziekten, die zich alle kenmerken door een neurologische (dwz het zenuwstelsel betreffende) verstoring in het bewegingspatroon. Hierbij is er dus geen sprake van een kreupelheid maar van een coördinatief probleem.

De diagnose ataxie wordt vaak gesteld aan de hand van de klinische symptomen. De interpretatie van de symptomen is vaak subjectief en slecht meetbaar, waardoor er gemakkelijk interpretatieverschillen kunnen ontstaan. Vooral de subtiel atactische paarden kunnen ten onrechte als slap aangeduid worden. De objectievere diagnostische testen laten het toe om een duidelijk onderscheid te maken tussen de orthopedisch- en trainingsgerelateerde of de neurologische problematieken.

Headshaking of hoofdschudden is een frusterende aandoening die serieuze gevolgen kan hebben voor het gebruik van het paard. De aandoening wordt omschreven als "een abnormaliteit, waarbij het paard zijn hoofd schudt zonder dat daar een aanleiding van buitenaf voor lijkt te zijn, en dat zo vaak of heftig doet dat het rijden wordt bemoeilijkt of het paard gestresst raakt".

Hoofdschudden kent vele oorzaken. Je kunt hierbij denken aan rijtechnische problemen, een kaak- of tandprobleem, een slecht passend hoofdstel of een pijnlijke rug. Ook pijn in het gezicht kan de onrust met het hoofd veroorzaken. In een aantal gevallen is hiervoor een duidelijke oorzaak te vinden (bijvoorbeeld een bijholte- of een kieswortelontsteking). Maar helaas is bij het grote merendeel van de headshakers de oorzaak van het probleem te wijten aan een zenuwafwijking van de N. Trigeminus (de gevoelszenuw van het gezicht). Dit wordt trigeminus neuropathy of trigeminus-mediated headshaking genoemd.

De klassieke uiting van hoofdschudden toont zich door scherpe, verticale bewegingen van het hoofd. Dit kan zo plots zijn, dat het voor de eigenaar lijkt "alsof er een vlieg in de neus van het paard vloog". Deze bewegingen kunnen gepaard gaan met tekenen van neusirritatie zoals overdreven snorkelen of snuiven met de neus, met de voorbenen naar de neus slaan tijdens het werk, de neus willen wrijven (tegen de bakrand of tegen de voorbenen in stilstand) of de neus beschermen (de neusgaten krampachtig dichtknijpen om de luchtstroom erin te verminderen, met het hoofd schuilen in een hoek).

De oorsprong van het probleem zit dus in de aangezichtszenuw. Er zijn echter veel mogelijke "triggers" die ervoor zorgen dat het probleem tot uiting komt. Om die reden vertonen de patiënten klachten op verschillende manieren en momenten. Verschijnselen kunnen zichtbaar zijn in rust, maar zijn meestal ernstiger tijdens arbeid (en dan bijvoorbeeld wel bij rijden maar niet bij longeren). De klachten kunnen seizoensgebonden zijn (circa 1/3) en zijn dan vaak aanwezig tijdens voorjaar / zomer. De verschijnselen kunnen buiten erger zijn dan binnen en toenemen met fel zonlicht of bij wind.

Bij het onderzoek naar de oorzaak van het hoofdschudden moet er beoordeeld worden of er iets mis is dat pijn of irritatie veroorzaakt in het gezicht. Hiervoor wordt het paard lichamelijk onderzocht inclusief onderzoek van oren, ogen en mondholte. Vervolgens worden de neusgangen, keel en luchtzakken onderzocht door middel van endoscopie en worden de bijholtes en kieswortels beoordeeld op röntgenfoto's. Indien deze oorzaken zijn uitgesloten, is er sprake van trigeminus-mediated headshaking. Dit kan verder worden uitgezocht door de zenuw te verdoven en vervolgens te beoordelen of de klachten verbeteren.

Als er sprake is van trigeminus-mediated headshaking, dan zijn er een aantal mogelijke behandelopties. Al deze behandelingen zijn erop gericht om de prikkelinput te verminderen, danwel om de overgevoeligheid van de zenuw te verminderen.

Headshaking is een zeer vervelende aandoening, waarbij het paard onder andere oncontroleerbare bewegingen maakt met het hoofd. Tot recent werd er in de behandeling met name gebruik gemaakt van managementmaatregelen en medicijnen. Dit is echter niet altijd (voldoende) effectief en is een probleem bij wedstrijdpaarden (doping). We kunnen nu echter een nieuwe behandeling inzetten voor deze patiënten: neuromodulatie door middel van de EquiPENS techniek, die is ontwikkeld aan de Universiteit van Bristol.

Percutane electrische zenuwstimulatie (Percutaneous Electrical Nerve Stimulation, PENS) is een therapie die bij de mens wordt toegepast voor behandeling van aangezichtspijn. Gezien de gelijkenis tussen deze aandoening en headshaking bij paarden ontstond de interesse om deze behandeling verder te ontwikkelen. In 2015 werden de eerste onderzoeken bekend, uitgevoerd door de Universiteit van Bristol en humane artsen. De techniek bestaat eruit dat er geleidende probes (stompe naalden) onder echobegeleiding langs de trigeminuszenuw worden gelegd. Daarna wordt de zenuw gedurende 25 minuten met wisselende frequenties gestimuleerd via deze probe en dit wordt herhaald aan de andere zijde. Deze stimulatie zorgt ervoor dat de prikkelbaarheid van de zenuw wordt “gereset”. Deze behandeling vindt plaats bij het staande paard en er is dus geen narcose nodig. Een ander belangrijk voordeel van deze therapie is dat deze veilig is en geen noemenswaardige bijwerkingen heeft. De behandeling moet in eerste instantie drie tot vier keer worden herhaald, waarbij het de bedoeling is dat het paard tussen de behandelingen door steeds langer in remissie is (en dus geen of veel minder klachten heeft). Tot nu toe zijn de resultaten van de eerste 50 behandelde patiënten dat 40% zeer sterk is verbeterd of helemaal geen klachten meer heeft en weer volledig inzetbaar is.

DAP Bodegraven is eind 2016 een erkend EquiPENS centrum geworden als enige kliniek in Nederland. Door de samenwerking met de Universiteit van Bristol (UK) kunnen wij gebruik maken van de kennis en ervaring die daar de afgelopen jaren is opgedaan en zij kunnen onze resultaten gebruiken voor onderzoek om de EquiPENS techniek verder te verbeteren. Kijk ook eens op hun website.

MMEP-(magnetic motor evoked potentials) of TMS-(transcraniale magnetische stimulatie)-test is een functioneel onderzoek van het zenuwstelsel (ruggenmerg en uittredende zenuwen). Door middel van een magnetische puls wordt de motor cortex van de hersenen gestimuleerd. Deze zenuwimpuls wordt over het ruggenmerg en de uittredende zenuwen naar de spieren geleid. In verschillende referentiespieren wordt de snelheid van de zenuwimpuls gemeten met behulp van een elektromyologram (EMG) toestel.

Bij paarden met ataxie is de reactietijd in de spieren na stimulatie van de motor cortex vertraagd. Afhankelijk van de vertraging, maar ook de symmetrie (links-rechts) van de reactietijd, wordt de graad van ataxie ingedeeld in verschillende categorieën.

Ataxie is voor paardenmensen vaak nog een wat vaag begrip, maar kan voor het gebruik als sportpaard echter een grote rol kan spelen. Ataxie is symptoombeschrijving van een aantal ziekten, die zich allen kenmerken door een neurologische (dwz het zenuwstelsel betreffend) verstoring in het bewegingspatroon. Hierbij is er dus geen sprake van een kreupelheid maar van een coördinatieprobleem. Om het onderscheid te maken tussen deze twee aandoeningen (een orthopedisch of een neurologisch probleem) kan het paard klinisch (neurologische), structureel (hoofd, hals, rug en bekken) röntgenologisch en echografisch en functioneel door een MMEP (magnetic motor evoked potentials ) of TMS (transcraniale magnetische stimulatie) test onderzocht worden.

Het MMEP/TMS onderzoek is een functionele test van het zenuwstelsel, waarbij specifiek de geleiding van zenuwimpulsen vanuit de hersenen naar de spieren worden beoordeeld. Het onderzoek gaat als volgt in zijn werk: met behulp van de magneetstimulator wordt een pijnloze magnetische puls op de hersenen gegeven. Hierbij wordt de motorcortex van de hersenen gestimuleerd en zullen de zenuwbanen die van de hersenen naar de spieren lopen geactiveerd worden en een signaal gaan doorgeven. Het signaal dat aankomt in de spieren wordt door middel van naaldelektrodes opgevangen en gemeten door een EMG toestel. Hierbij wordt er gelet op de tijd die de zenuwbanen nodig hebben om het signaal van de hersenen naar de spieren door te geven (snelheid), naar de kwaliteit van dit signaal en of het signaal aan de linker- en rechter zijde van het paard gelijkwaardig wordt doorgegeven (symmetrie). Voor de interpretatie van de resultaten houden we rekening met de grootte en de leeftijd van het paard. Deze test laat ons toe om objectief de geleiding van het ruggenmerg te meten. De geleidingssnelheid en de kwaliteit van het signaal dat aankomt in de spieren zijn bij atactische paarden verminderd.